Nguyễn Tuấn
Phân biệt ‘Technique’ và ‘Technology’
Hôm qua, nhân dịp đề cập đến cái 'công nghệ' xét nghiệm do cô Elizabeth Holmes quảng bá, có bạn nói đó chỉ là 'kĩ thuật' chứ chưa phải là công nghệ. Khó nói. Nhưng nhân đó, tôi có cảm hứng chia sẻ cách phân biệt giữa công nghệ và kĩ thuật.
Ở Việt Nam, có nhiều phóng viên báo chí đề cập đến [Đại học] University of Technology Sydney là "Đại học Kĩ thuật Sydney", nhưng cách dịch này không đúng. Có lẽ vì phóng viên không phân biệt được sự khác biệt giữa ‘công nghệ’ (technology) và ‘kĩ thuật’ (technique). Do đó, nhân dịp này tôi xin bàn về sự khác biệt giữa ‘kĩ thuật’ (technique) và ‘công nghệ’ (technology)
Trước hết hãy nói về nguồn gốc của hai chữ technique và technology. Chữ technique, nếu các bạn biết tiếng Pháp, thì sẽ đoán ngay rằng cái tiếp vĩ ngữ "que" có nguồn gốc Pháp. Chữ gốc của nó là technics, nhưng ngày nay ít ai dùng chữ này. Thật ra, nguồn gốc sâu xa hơn là từ tiếng Hi Lạp: tekhnikós. Nó mới xuất hiện trong tiếng Anh từ năm 1617.
Còn chữ technology, thì đối với các bạn am hiểu khoa học, có thể đoán rằng nó xuất phát từ tiếng Hi Lạp. Tiếng Hi Lạp là "techne" có nghĩa là kĩ năng với nghệ thuật (skill with art). Xin nói thêm rằng kĩ năng đạt trình độ nghệ thuật trong tiếng Anh là "craft". Từ điển tiếng Anh cho biết chữ technology không mới, vì nó đã xuất hiện từ thế kỉ 17, nhưng sau chữ technique.
Về nghĩa, hai chữ này khác nhau như thế nào? Một cách ngắn gọn, chúng ta dịch technique là "kĩ thuật", còn technology là "công nghệ". Cách dịch này tạm chấp nhận được:
Technique được định nghĩa là một phương cách làm hay hoạt động [1]. Phương cách hay kĩ thuật ở đây phải hiểu là tập hợp một số bước làm cụ thể để đạt được kết quả. Kĩ thuật ở đây cũng có nghĩa là ứng dụng kiến thức ("know-how") để giải quyết một vấn đề.
Technology được định nghĩa là một hệ thống mang tính khoa học hay ứng dụng khoa học. Technology cũng có thể hiểu là một qui trình phức tạp dựa trên nguyên lí khoa học, mà chúng ta hay thấy trong các thiết bị điện tử. Do đó, chúng ta nói về computer technology, information technology, communication technology, medical technology, v.v.
Người ta có thể dùng nhiều kĩ thuật khác nhau để đạt được một mục tiêu. Hai người có thể có hai kĩ thuật nấu phở khác nhau, nhưng sản phẩm cuối cùng vẫn là phở. Chúng ta có thể nói kĩ thuật nấu phở, chứ khó có thể nói công nghệ nấu phở. Kĩ thuật nấu phở có thể cho ra tô phở đậm đà, nhưng người nấu có thể không giải thích bằng lí thuyết được tại sao nó đậm đà.
Kĩ thuật phụ thuộc vào suy nghĩ và hiểu biết của cá nhân, chứ không hẳn khoa học. Người nấu phở biết nấu phở như thế nào (know-how) chứ chưa chắc biết tại sao phải nấu như vậy (know-why).
Công nghệ cao hơn kĩ thuật, vì công nghệ mang tính khoa học. Thật vậy, có thể nói rằng công nghệ thực chất là một khoa học ứng dụng. Mà, khoa học thì phải có giả thuyết, lí thuyết, và tái lập (reproducibility). Khi chúng tôi dùng pQCT để đo mật độ xương, nó là một hệ thống từ cơ khí đến điện tử, và kết quả thì lúc nào cũng giống nhau (tức mang tính tái lập) và chúng tôi biết lí thuyết đằng sau của qui trình và tại sao giá trị đo lường là chính xác. Do đó, pQCT là một công nghệ, chứ không phải kĩ thuật.
Quay lại câu chuyện phóng viên dịch University of Technology Sydney là ‘Đại học Kĩ thuật Sydney’, đáng lí ra tên trường đó nên dịch là ‘Đại học Công nghệ Sydney’. Hiện nay, trên thế giới, cùng với sự phát triển của công nghệ, nên nhiều đại học ‘công nghệ’ ra đời hay đổi tên. Có trường ngày xưa có tên là technique (như polytechnique) nay cũng đổi thành technology, vì nghe có vẻ oai hơn và khoa học hơn (?) Tiêu biểu là CalTech, ngày xưa có tên là Throop University, rồi Throop Polytechnique Instititute, nhưng sau này đổi tên thành Throop College of Technology (đầu thế kỉ 20), và sau cùng là California Institute of Technology (từ 1920).
Tóm lại, technique (kĩ thuật) là phong cách làm mang dấu ấn cá nhân, còn technology (công nghệ) là ứng dụng khoa học trong việc sử dụng kĩ thuật và các công cụ.
___
[1] Technique được định nghĩa là "having special and usually practical knowledge especially of a mechanical or scientific subject … of or relating to a particular subject."

[2] Technology được định nghĩa là "the practical application of knowledge especially in a particular area… a manner of accomplishing a task especially using technical processes, methods, or knowledge … the specialized aspects of a particular field of endeavor."