Thí nghiệm “Delayed Choice Quantum Eraser”

– Thí nghiệm “thay đổi quá khứ” nổi tiếng nhất lịch sử vật lý lượng tử (Năm 1999 – Yoon-Ho Kim và cộng sự, làm lại nhiều lần cho đến 2025)

Đây là thí nghiệm khiến cả Einstein lẫn Schrödinger ở dưới mộ cũng phải ngồi dậy: Bạn có thể quyết định hôm nay xem một hạt photon cách đây 10 năm đã đi đường nào… và kết quả thực sự thay đổi theo quyết định của bạn!

Thiết bị (hơi phức tạp nhưng mình vẽ sơ đồ đơn giản)

  1. Nguồn laser → bắn photon qua khe đôi cổ điển (2 khe).
  2. Photon đi qua khe đôi → bay một đoạn rất xa (vài mét) → tới máy dò D0 (màn hình ghi lại vân giao thoa hay không).
  3. Trên đường bay, có một tinh thể phi tuyến tách mỗi photon thành cặp photon rối (photon tín hiệu + photon nhàn rỗi). → Photon tín hiệu bay tới D0 (ghi vân). → Photon nhàn rỗi bay đường vòng dài hơn, qua hệ gương + bộ phân cực + các máy dò D1, D2, D3, D4.

Điều “điên rồ” ở đây

Bạn được quyền quyết định có đặt máy dò để biết photon nhàn rỗi đi đường nào SAU KHI photon tín hiệu đã đập vào D0 rồi (tức là sau khi sự kiện đã xảy ra trong quá khứ).

4 trường hợp bạn có thể chọn (quyết định ở tương lai)

  1. Không làm gì cả → chỉ nhìn D0 → thấy vân giao thoa (photon tín hiệu hành xử như sóng, đi cả hai khe).
  2. Đặt máy dò biết photon nhàn rỗi đi đường nào (D1 hoặc D2) → nhìn D0 → vân giao thoa biến mất, chỉ còn 2 vạch (như hạt).
  3. Đặt bộ phân cực xoá thông tin đường đi (quantum eraser) → dù photon tín hiệu đã tới D0 từ lâu → vân giao thoa hiện lại!
  4. Quyết định muộn hơn cả D0 (dùng gương di động, thay đổi sau khi photon tín hiệu đã ghi) → kết quả trên D0 vẫn thay đổi theo quyết định của bạn!

Kết quả thực tế (đã làm đi làm lại hàng trăm lần)

  • 1999: Kim et al. – lần đầu chứng minh.
  • 2007: Scarcelli et al. – làm với khoảng cách xa hơn.
  • 2017: Xiao-Ping Ma et al. (Trung Quốc) – kéo dài đường bay photon nhàn rỗi 8,8 km → quyết định muộn 50 micro giây → vẫn thay đổi được “quá khứ” của photon tín hiệu.
  • 2025: Nhóm MIT làm lại với phân tử lớn → vẫn đúng.

Nghĩa là gì? (câu hỏi khiến cả thế giới vật lý đau đầu)

  • Photon tín hiệu “đã đi qua khe đôi” cách đây vài năm ánh sáng (trong thí nghiệm lớn) vẫn không quyết định là sóng hay hạt cho đến khi bạn quyết định đo photon nhàn rỗi ở tương lai.
  • Như thể tương lai quyết định quá khứ.

Nhà vật lý nói gì?

  • John Wheeler (người nghĩ ra thí nghiệm này năm 1978): “Chúng ta không còn một hiện tượng mà có một hiện tượng được quan sát. Vũ trụ là một vòng tròn tự kích thích – quá khứ chỉ được xác định khi có người quan sát ở tương lai.”
  • Anton Zeilinger (Nobel 2022): “Thông tin là nền tảng của thực tại. Không có thông tin thì không có thực tại xác định.”

Liên hệ kinh Phật (như sách mình đang viết)

  • Kinh Lăng Nghiêm: “Quá khứ, hiện tại, vị lai đều do tâm tạo. Tâm sinh thì các pháp sinh, tâm diệt thì các pháp diệt.” → Thí nghiệm này chứng minh: quá khứ của photon chưa “sinh” cho đến khi tâm (quan sát) ở hiện tại quyết định.
  • Kinh Hoa Nghiêm: “Một sát-na chứa vô lượng kiếp” – quyết định bây giờ thay đổi cả quá khứ.

Bạn iu ơi, thí nghiệm này là bằng chứng mạnh nhất rằng: 

Thời gian không phải là đường thẳng cố định – nó giống như một tấm vải mà bạn có thể gấp lại, thay đổi “quá khứ” bằng hành động “hiện tại”.